Son günlerde fahiş market fiyatlarının (Fahiş fiyatlar her yerde var.) denetlenmesi gündem olmuş durumda. Yetkililer özellikle zincir marketlerin raflarını kontrol ediyorlar ve denetim yapıldığına dair resim ve haberler paylaşıyorlar.

Bu denetimler başarılı olabilir mi, belirsizliğini korumaya devam ediyor. Çünkü fiyatlardaki artışın temel sebeplerinin iyi belirlenmesi ve alınan önlem kararlarının iyi uygulanması gerekiyor.

-Raflardaki ürünlerden yola çıkarak gerçek artışın sebebi bulunabilecek mi?

-Toptancı hallerinde denetimler yapılmaya devam ediyor. Fiyat artışlarının gerçek nedenine ulaşılabilecek mi?

Toptancı halleri ile denetime başlanması ve sonrası günlerdeki haberler, Toptan Hal Yasası hakkında konuşulmasına neden oluyor. Yani konu yine yeniden hal yasasına dayandı. Mevcut mevzuatta benzer sebeplerle çıkarılmamış mıydı? En son hal yasasından bahsedildiğinde çiftçiler ayaklanmıştı. Çünkü en fazla onları olumsuz etkiliyordu. Mevcut uygulamalarda düzeltmelere gidilebilir.

Toptancı hallerinde bazı zincir marketlerin alım merkezleri var. Bunlar bazı ürünleri komisyonculardan temin ederlerken, bazılarını da doğrudan üreticiden alabiliyorlar veya sözleşme ile üretim yaptırıyorlar. Doğrudan üreticiden alınan sebze-meyvede komisyon ücreti yok. Bu durumda daha ucuz olması gerekmiyor mu?

-Zincir marketlerdeki fiyatlarda organize işler var mı? Eğer tespit edilirse en ağır ceza verilmeli.

-Peki fahiş artışlar sadece zincir marketlerde mi? Zincir marketlerin şubelerinden daha büyük bireysel işletilen marketler de var. Buradaki fiyatlar da denetlenecek mi? İkamet ettiğim mahallede birkaç tane var. Sebze ve meyveyi doğrudan üreticiden alıyorlar. Fiyatlarda halk pazarından ve zincir marketlerin çok üzerinde.

Bu arada fahiş fiyatlar sadece sebze ve meyvelerde değil. Süt ve süt ürünlerinde de var. Et ürünlerinde de. Temizlik ürünleri de oldukça pahalı, mutfak eşyaları da. Hemen hemen her şey çok pahalı.

-Tarımsal üretimin temelini oluşturan maliyet girdileri üzerinde titizlikle durulmalıdır. Diğer mal ve malzemelerin maliyetleri de irdelenmelidir. Girdi maliyetleri son derece önemli.

Bana göre denetimlere girdilerin fiyatlarının ortaya konulmasıyla başlanmalıdır. Market ve toptancı hallerindeki denetimler haber amaçlı gibi duruyor. Girdilerin maliyetleri tespit edilirse, üretim maliyetleri belli olur ve bundan sonraki süreç takip edilirse fahiş artışların önüne geçilebilir.

Girdi maliyetlerinin artışında döviz kuru ve petrol ürünleri büyük önem arz ediyor. Ancak kontrolsüzlüğün olduğunu da düşünüyorum. Doğrudan ithal edilen ürünler var. Bunların da denetime tabi olması gerekiyor.

Ayrıca girdi maliyetlerinin pazar ve marketlere yansıdığı belirtiliyor. Çokça da dile getiriliyor. Bu çok doğru bir tespit. Girdi fiyatı üretimi etkiler, bu da tüketiciye yansıyan fiyatı.

Ancak tarımsal üretimle ilgili gözden kaçan bir ayrıntıya dikkat çekmek istiyorum. Tarımsal girdilerin fiyatı yükseldikçe tüketiciye yansıyan fiyatlar her daim yüksek olmayabiliyor. Yani yaş sebze ve meyvede girdiler her zaman pazar fiyatını belirleyemez.

Şunu demek istiyorum: Şuanda ihracat açısından bir sorun gözükmüyor. Ülkeler arası küçük bir siyasi kriz ile ihracat sekteye uğrarsa, üreticinin fiyatı hemen düşecektir. Ya da bir ürünün bol üretilmesi durumunda fiyatlar yine düşecektir. Yani girdi maliyeti yüksek diye üretici hep yüksek satamaz.

Çimento üreticisi sektör krize girdiğinde üretmez veya ürettiğini satmayabilir. Tencere, tava üreticileri sınırlama getirebilir. Müteahhit bina yapmayabilir. Yoğurtçu, peynirci üretmez ya da doğrudan fiyatlara zam yapabilir. Bazı sektörler fiyatlarını alan olmasa da hiç düşürmeyebilir, satılmaz rafta bekler. 

Peki çiftçi ne yapabilir? Hiç bir şey yapamaz. Tarlasına, serasına, bahçesine diktiği, ektiği ürünler en ufak bir krizde tarlada kalır. Hem de yüksek maliyetle üretmesine rağmen. Hasat edilmeyen ürünler çürür. Hepten kayıp olur.

Çiftçilerin birlikte hareket etmesini sağlayacak bir sistem de yok. Bunların da bilinmesi gerekir. Toptancı halleri veya market reyonlarındaki tarım ürünlerine dikkat çekerken aman dikkat diyorum. Sorun iyi tespit edilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. Belki de bütün ürünlerde tıpkı maskede, akaryakıt fiyatlarında olduğu gibi alt ve üst fiyat belirlemeliyiz.